Strefa Psychoterapia

Wychodzenie z kryzysu emocjonalnego

Doświadczanie różnego rodzaju kryzysów emocjonalnych jest powszechne i wpisane w historię życia praktycznie każdego człowieka. Osoby znajdujące się w kryzysie mogą przeżywać takie emocje jak: smutek, złość, gniew, lęk, poczucie winy, niepokój. Wanda Badura-Madej określa kryzys jako „przejściowy stan nierównowagi wewnętrznej, wywołany przez krytyczne wydarzenie bądź wydarzenia życiowe, wymagający istotnych zmian i rozstrzygnięć” (1999, s. 16). Według Parry’ego, kryzys możemy rozpoznać m.in. po tym, iż mamy do czynienia z ostrym wydarzeniem krytycznym lub przewlekłym stresem, wydarzenie było nieoczekiwane, sytuacja jest postrzegana jako strata, zagrożenie lub krzywda, jednostka doświadcza negatywnych emocji, poczucia niepewności co do przyszłości oraz utraty kontroli, wymagana jest zmiana dotychczasowego sposobu funkcjonowania (1990, za Badura Madej, 1999, s. 17).

Bieżący artykuł przybliża tematykę kryzysu, sposobów poradzenia sobie z nim, a także cech, które mogą okazać się pomocne w trudnych chwilach. Niektóre osoby lepiej sobie radzą i szybciej wychodzą z kryzysowych sytuacji. Co takiego sprawia, że zachodzi różnica między ludźmi w sytuacjach, które bezsprzecznie są uznawane za trudne, traumatyczne i wymagające?

Czym jest kryzys emocjonalny?

Za problem życiowy Kaja (2011, za Nowak, 2012, s. 11) uznaje sytuacje, w których pojawiają się trudności lub niemożność realizowania własnej koncepcji życia. Przypisywane jej znaczenie i interpretacja wpływają na sposób przeżywania zaistniałej sytuacji.

W rozwiązywaniu sytuacji problemowych wyróżnia się kilka faz (Nowak, 2012 , s.11),

1. zrozumienie problemu,
2. opracowanie planu,
3. realizacja planu,
4. ewaluacja działań i uzyskanych rezultatów.

Według autorki, rozwiązywanie życiowego problemu sprowadza się do ukierunkowania życia na spójne ze sobą cele długoterminowe oraz krótkoterminowe, prowadzące łącznie do uzyskania pożądanego stanu życia.

Na sposób przeżywania kryzysów i trudności wpływa, m.in. sposób ich interpretowania, zasoby posiadane przez jednostkę, możliwość uzyskania wsparcia z otoczenia oraz poczucie kontroli.

Co pomaga pokonać kryzys emocjonalny?

Interpretacja sytuacji

Caplan definiuje uznaje sytuację za kryzysową jeśli „osoba napotka takie przeszkody w realizacji ważnych celów życiowych, których nie jest w stanie pokonać, posługując się znanymi sobie sposobami. Konsekwencją jest utrata równowagi i dezorientacja, co z kolei wymusza zmianę (Badura Madej, 1999, s. 17). Lazarus również dopatruje się źródeł kryzysu w negatywnej interpretacji sytuacji i oraz małej możliwości poradzenia sobie. Kryzysową sytuację, możemy zakwalifikować do jednej z trzech kategorii: (1) krzywdy/straty, (2) zagrożenia, (3) wyzwania. Do pierwszej z nich przypisuje się już powstałe szkody. Postrzegając sytuację jako (2) zagrożenie, przewidujemy przeszkody, które mogą się w związku z nią pojawić. Ocena kryzysu w kategoriach (3) wyzwania wskazuje na przewidywanie swoich możliwości, jako zdolnych do opanowania sytuacji (Lazarus, Folkman, 1984, za Oleś, 1993, s. 10). Właśnie ten sposób interpretowania trudnych sytuacji najbardziej służy aktywnemu przezwyciężaniu kryzysu. Ten model interpretacji sprzyja mobilizacji zasobów oraz aktywnemu radzeniu sobie.

Zasoby

W przypadku wychodzenia z kryzysu, ważne jest mobilizowanie zasobów, które mogą okazać się pomocne i cenne w przezwyciężeniu trudnych sytuacji. Wykorzystywany często w psychologii termin „zasoby” odnosi się do przedmiotów, warunków osobistych, które są wartościowe dla przeżycia, albo służą jako środek do osiągania ważnych dla nas celów (Turosz, 2011, s.205). Wszystko, co przyczynia się do poprawy sytuacji, mobilizowania sił i energii oraz rozwiązywania problemu, jest traktowane jako zasób. Między innymi zasoby to: cechy, umiejętności, kontakty międzyludzkie, wiedza, strategie działania, wartości, przekonania, dobra materialne, finanse. Pomagają one osiągnąć cel, jak również rozwiązać doraźny lub długoterminowy problem. Bardzo ważnymi potencjałami są: (a) poczucie kompetencji oraz (b) poczucie koherencji. Pierwszy z nich określa zdolność do skutecznej realizacji wymagań. Osoby o wysokim poczuciu kompetencji sprawniej dostosowują się do zmian (Nowak, 2012, s. 12). Poczucie koherencji, natomiast, określa poznawczo-emocjonalną orientację człowieka wobec świata. Na ten zasób składają się trzy komponenty:

1. sterowalność (możliwość radzenia sobie z wymaganiami przy pomocy posiadanych środków);
2. zrozumiałość (jednostka poznaje działanie na nią otoczenia);
3. sensowność (celowość radzenia sobie, co mobilizuje do działania w kierunku przezwyciężenia trudności).

Wsparcie

Podczas trudnych sytuacji przydatnym sposobem radzenia sobie jest korzystanie ze wsparcia społecznego (Badura Madej, 1999, s. 27). Podczas przezwyciężania kryzysowej sytuacji ważna jest umiejętność proszenia o pomoc oraz świadomość, w jakim zakresie ta pomoc jest potrzebna. O skuteczności wsparcia decyduje odpowiednie dobranie jego rodzaju do sytuacji, w jakiej znalazła się jednostka (Włodarczyk, 1999, s. 97). Osoby uzyskujące dużą ilość wsparcia z reguły lepiej radzą sobie podczas wychodzenia z kryzysu. Sęk oraz Cieślak wyróżniają następujące rodzaje wsparcia:

1. informacyjne – sprzyja poprawie zrozumienia trudnej sytuacji;
2. rzeczowe (materialne) – pomoc materialna, rzeczowa, finansowa oraz działania na rzecz osoby potrzebującej;
3. emocjonalne – buduje poczucie bezpieczeństwa i wyzwala pozytywne emocje;
4. instrumentalne – zdobywanie wiedzy, informacji na temat sposobów postępowania, wiedzy na temat (2004).

Zdaniem Carkhuff oraz Berenson kryzysy są trudne, ponieważ dotknięta nimi osoba nie zna żadnego sposobu poradzenia sobie z wymagającą sytuacją (1977, za Roman, 2016, s. 373). Przyjmowanie różnego rodzaju wsparcia może okazać się kluczowe w radzeniu sobie z trudnościami. Ważne jest, aby wsparcie to nie zdarzało się jedynie doraźnie, ale mobilizowało biorcę do wdrażania samopomocy. Wówczas wsparcie takie spełnia funkcję osobotwórczą, socjalizacyjną oraz powoduje trwałe, pozytywne zmiany w życiu osoby, która owo wsparcie pobiera (Szluz, 2007, s. 204).

Poczucie kontroli

Julian Rotter jest autem teorii poczucia umiejscowienia kontroli, która sięga lat sześćdziesiątych. Zakłada ona, iż osoby o wewnętrznym poczuciu umiejscowienia kontroli uważają, że są odpowiedzialne za swoje życie i mają na nie wpływ. Przy tym, są w przekonaniu o własnej skuteczności i możliwości sterowania rzeczywistością (Mathiak, Seget, Karzel, Majewska, Ostaszewski 2006, s. 11). Osoby o zewnętrznym poczuciu kontroli przypisują sprawczość nad swoim życiem przypadkowi, losowi lub sile nadprzyrodzonej. W przezwyciężaniu kryzysowych sytuacji kluczowe jest poczucie sprawczości i przypisywanie sobie wpływu na bieg wydarzeń. Osoby o wewnętrznym umiejscowieniu kontroli podejmują aktywne sposoby radzenia so­bie, częściej niż osoby o zewnętrznym umiejsco­wieniu poczucia kontroli (Terelak, 2008, za Terelak, Krzesicka, Małkiewicz, 2009, s. 27). Przypisywanie sobie możliwości kontroli własnego życia oraz szukania rozwiązań, przyczynia się do przezwyciężania trudnych sytuacji.

Wychodzenie z sytuacji kryzysu emocjonalnego

Kryzysy emocjonalne, o większej lub mniejszej intensywności, są elementami ludzkiej egzystencji. Są nieuniknione; warto pracować nad odpornością i siłą psychiczną, aby działać proaktywnie i sprawniej radzić sobie w trudnych sytuacjach. Wychodzenie z kryzysowej sytuacji nie ma charakteru linearnego. Warto przygotować się na gorsze i lepsze dni, które z czasem zamienią się w przewagę tych dobrych. Kryzysy, choć są bezsprzecznie trudne i stresujące, mogą stwarzać okazję do samorozwoju i reinterpretacji życia. Nowo nabyte umiejętności przezwyciężania kryzysowych sytuacji mogą zostać wykorzystane w przyszłości, w razie potrzeby. Jednostka może doświadczyć pozytywnych zmian, po konfrontacji z traumą, np. poprzez dostrzeżenie nowych możliwości w życiu, większe docenianie życia, poprawę związków z innymi ludźmi, większe poczucie osobistej siły, rozwój duchowy (Ogińka-Bulik, Zadworna-Cieślak, 2015, s.11).

Jeśli osoba doświadczająca kryzysu przejawia nadmierne trudności z regulacją emocji, akceptacją rzeczywistości i skłonnością do impulsywnego działania, wtedy warto wziąć pod uwagę skorzystanie z pomocy specjalisty.

Weronika Czajka
Psycholog

Weronika Czajka