Strefa Psychoterapia

Depresja nastolatków

Depresja wśród nastolatków stanowi poważny problem zdrowotny. Coraz więcej młodzieży cierpi na tę chorobę. Dlatego konieczne jest zwiększenia świadomości na jej temat wśród rodziców/ opiekunów i innych osób mających wpływ na wychowanie młodego człowieka, a także zapewnienia nastolatkom odpowiedniej pomocy i wsparcia. Dostępne badania i raporty pokazują, że zachorowania na depresję wśród nastolatków w Polsce zauważalnie wzrosły w ciągu ostatnich 20 lat. Szacuje się, że zaburzenia depresyjne obecnie występują u 3-5% nastolatków, a około 20% młodych osób doświadczy przynajmniej jednego jej epizodu przed ukończeniem 18 r.ż. [5]. Niektóre statystyki mówią o tym, że na depresję choruje co trzecia nastolatka/ nastolatek.

Czym jest depresja? Jakie objawy mogą wskazywać na to, że nastolatka/ nastolatek choruje na depresję?

Depresja rozumiana jako choroba należy do grupy zaburzeń nastroju. Może ona przyjmować postać nawracających epizodów o łagodnym, umiarkowanym lub ciężkim nasileniu, oddzielonych okresami dobrego samopoczucia [6].

Depresja charakteryzuje się długotrwale obniżonym nastrojem oraz szeregiem innych objawów psychicznych i somatycznych. U każdej młodej osoby może wyglądać zupełnie inaczej. Z praktyki terapeutycznej wynika, że niekiedy jej symptomy są mylnie uznawane przez rodziców/ opiekunów za przejaw buntu młodzieńczego i tym samym bagatelizowane. Rodzice/ opiekunowie nie widzą problemów, a dziecko prosi o konsultację ze specjalistą. Dzieje się tak dlatego, że dla otoczenia ważniejsze i bardziej widoczne są zmiany zachowania, a dla młodych ludzi to, co się dzieje z nimi samymi. Niekiedy jest odwrotnie – objawy depresji są widoczne dla rodziców, a niewidoczne dla nastolatka [1].

Objawy mogące świadczyć o depresji u nastolatki/ nastolatka widoczne z perspektywy rodziców:

• problemy wychowawcze (np. bunt wobec rodziców i szkoły, nieprzestrzeganie zasad, pogorszenie wyników w nauce, przesiadywanie przed komputerem/ smartfonem, zachowania agresywne i autoagresywne)
• trudności w rannym wstawianiu
• drażliwość, gwałtowne ataki złości
• obniżenie nastroju
• utrata energii do działania
• utrata zainteresowań rzeczami, które wcześniej sprawiały młodemu człowiekowi przyjemność
• zwiększenie lub zmniejszenie apetytu a w konsekwencji wahania wagi
• objawy somatyczne (np. bóle głowy, brzucha, nudności, wymioty, duszności, kołatanie serca) wywołane czynnikami psychologicznymi (np. lęk lub stres), częściej występują u młodszych nastolatków.

Objawy mogące świadczyć o depresji widoczne z perspektywy nastolatki/ nastolatka:

• wszechogarniający smutek
• brak sił do działania, nadmierne zmęczenie
• kłopoty z koncentracją i z zapamiętywaniem
• negatywny sposób myślenia o sobie, o świecie, negatywna wizja swojej przyszłości
• nadmierne poczucie winy
• nasilające się myśli o braku sensu życia
• nawracające myśli o śmierci lub o samobójstwie
• problemy ze snem (trudności z zasypianiem, z wybudzaniem się, nadmierna senność lub wybudzanie się w środku nocy).

Dlaczego zachorowania na depresję przez nastolatka nie należy bagatelizować?

Zachorowanie na depresję przez nastolatkę/ nastolatka może wpłynąć negatywnie na ich rozwój a także powodować groźne w skutkach konsekwencje dla zdrowia i życia. Nieleczona lub niedostatecznie leczona depresja wiąże się bowiem:

• ze zwiększonym ryzykiem podjęcia przez młodego człowieka próby samobójczej (ok. 80% nastolatków, które podjęły próbę samobójczą i ok. 60% tych, które popełniły samobójstwo, cierpiało na zaburzenia nastroju)
• z większym ryzykiem uzależnienia
• z trudnościami w budowaniu i utrzymywaniu bliższych relacji z ludźmi
• osiąganiem wyników szkolnych znacznie poniżej możliwości
• ze zwiększonym ryzykiem utrzymywania się zaburzeń depresyjnych w dorosłym życiu [4].

W związku z powyższym kluczowe staje się postawienie właściwej diagnozy oraz wdrożenie odpowiedniego wsparcia najszybciej jak to jest możliwe.

Kiedy należy zgłosić się z nastolatką/ nastolatkiem po pomoc do specjalisty?

Jeśli u nastolatki/ nastolatka objawy mogące świadczyć o występowaniu depresji trwają dłużej niż 2 tygodnie i znacząco utrudniają ich codzienne funkcjonowanie w domu, w szkole i w grupie rówieśniczej należy zgłosić się bezpośrednio do lekarza psychiatry dzieci i młodzieży. Można również umówić się z młodym człowiekiem na konsultacje do psychologa lub psychoterapeuty, który w razie potrzeby przekieruje go na konsultację psychiatryczną.

Bezwzględnie po pomoc do lekarza specjalisty należy zgłosić się, gdy występuje zagrożenie samobójstwem. Mówimy o nim wówczas, kiedy nastolatka/ nastolatek rozważają lub planują samobójstwo i wyrażają to słowami lub zachowaniem. Młody człowiek może m.in. przejawiać nadmierne zainteresowanie tematyką umierania i śmierci, może wprost mówić o chęci odebrania sobie życia i o sposobie, w jaki to zrobi.

Warto zaznaczyć, że według statystyk Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) samobójstwo jest jedną z głównych przyczyn zgonów wśród młodych ludzi na całym świecie. Szczególnie narażona jest młodzież w wieku od 15 r.ż. do 19 r.ż. [7]

Jak leczy się depresję u nastolatków?

Podstawowe metody leczenia depresji to psychoterapia i farmakoterapia. W niektórych, cięższych przypadkach depresji połączenie leków przeciwdepresyjnych i oddziaływań terapeutycznych może być skuteczniejsze niż stosowanie każdej z tych metod oddzielnie [3].

Psychoterapia

Niezwykle ważne w leczeniu depresji jest zapewnienie młodym ludziom odpowiedniego wsparcia. Pomocna w tym może być psychoterapia, która może mieć charakter indywidualny, grupowy lub rodzinny.

W czasie spotkań indywidualnych psychoterapeuta pomaga młodemu człowiekowi w lepszym poznaniu i rozumieniu siebie, tego co się z nim dzieje. Odpowiednio ukierunkowany nastolatek/ nastolatka może również przyjrzeć się swojemu zachowaniu, czy sposobom radzenia sobie w różnych sytuacjach. Dzięki temu możliwe jest wspólne poszukiwanie rozwiązań, odkrywanie indywidualnych umiejętności i wartości, które nazwane stają się zasobami możliwymi do wykorzystania w pokonywaniu depresji.

Szczególne znaczenie w procesie leczenia depresji ma terapia rodzinna. Dzieje się tak z dwóch powodów. Po pierwsze trudności emocjonalne młodego człowieka nie pozostają bez wpływu na funkcjonowanie pozostałych członków rodziny. Po drugie sposób w jaki funkcjonuje rodzina, czy przekonania rodziców mogą mieć znaczący wpływ stan psychiczny nastolatka/ nastolatki.

Farmakoterapia

Decyzję o zastosowaniu leczenia farmakologicznego podejmuje lekarz po zebraniu dokładnego wywiadu. Najczęściej leki przeciwdepresyjne włącza się wówczas, jeśli sama psychoterapia nie przynosi zadowalających efektów w poprawie funkcjonowania młodego człowieka. Ważne jest to, aby przyjmował on leki zgodnie z zaleceniami lekarza i odbywał regularnie wizyty kontrolne w celu monitorowania efektów leczenia. Złagodzenie objawów depresji widoczne jest po ok. 3 do 6 tygodni regularnego przyjmowania leków [8].

Co mogą zrobić rodzice/ opiekunowie, aby pomóc dziecku w walce z depresją?

Zaangażowanie rodziców/ opiekunów w proces terapeutyczny jest niezwykle istotnym czynnikiem wspierającym wychodzenie młodego człowieka z depresji.

Zaakceptuj fakt, że Twoje dziecko jest chore

Aby pomoc rodziców/ opiekunów była możliwa i skuteczna przede wszystkim muszą oni zaakceptować fakt, że dziecko jest chore. Dlatego warto, aby dowiedzieli się jak powstaje depresja, co ją wywołuje, jak przebiega i jak wyglądają rokowania. Rodzice/ opiekunowie powinni sobie uświadomić, że depresja jest chorobą i to chorobą przewlekłą. To oznacza, że sama nie minie, a na efekty leczenia trzeba będzie poczekać. Pierwsze zmiany u młodego człowieka często będą widoczne po kilku miesiącach od podjęcia leczenia. Aby poprawa była względnie trwała, należy kontynuować je przez kolejne miesiące. Dlatego warto uzbroić się w cierpliwość. W zrozumieniu mechanizmów depresji może rodzicom/ opiekunom pomóc spotkanie z psychoterapeutą lub psychologiem zajmującym się tym zagadnieniem.

Wykazuj się zrozumieniem i akceptacją. Pozwalaj swojemu nastoletniemu dziecku poczuć, że jest ważne, wartościowe i kochane

Z depresją wiążą się konkretne, często trudne zachowania nastolatki/ nastolatka, z którymi rodzicom/ opiekunom nie łatwo się pogodzić. Pomocne może w tym być ich wypunktowanie i odkrycie potrzeb, jakie się kryją za danym zachowaniem. Dzięki temu możliwe będzie okazanie młodemu człowiekowi większego zrozumienia i akceptacji.

Postawa akceptacji i akceptujący kontakt z nastoletnim dzieckiem jest szczególnie ważne w przypadku zaburzeń nastroju. Warto pamiętać o tym, że w depresji młody człowiek ma tendencje do karania siebie. „Nastolatki z depresja myślą o sobie, że są nic nie warte, że nie zasługują na miłość, że mają jakiś zasadniczy defekt, który sprowadza na nie klęski i nieszczęścia” [2]. Dlatego tak niezmiernie ważny jest dla nich kontakt z osobami, które je akceptują, dają im do zrozumienia, że są ważne, kochane, wartościowe i dobre.

Ćwicz się w akceptującej rozmowie – słuchaj, nazywaj, unikaj dawania rad i moralizowania

Rodzicowi/ opiekunowi, który widzi cierpienie dziecka jest niezwykle trudno, zaczyna odczuwać dyskomfort. Dlatego ma ogromną chęć zrobienia, czy zaproponowania czegoś, co w jego odczuciu przyniesie nastoletniemu dziecku ulgę. Wówczas pojawia się chęć udzielenia „złotej rady”, która okaże się lekarstwem na całe zło.

Niestety, istnieje podstawowy problem z dawaniem rad – nikt nie chce ich słuchać. Jeśli ktoś udziela nam rad, to często czujemy się przez tę osobę niezrozumiani, co prowadzić może do irytacji i złości.

Dlatego najlepszym rozwiązaniem jest przede wszystkim uważne słuchanie tego, co młody człowiek mówi, dostrzeganie jego uczuć, rozpoznawanie ich i nazywanie. Można powiedzieć np. „Widzę, że jesteś smutna/ smutny”. Dostrzeżenie i nazwanie silnych emocji u kogoś, kto je przeżywa powoduje, że ta osoba odzyskuje poczucie więzi i przestaje czuć się osamotniona. Nie należy narzucać się z pomocą. Jeśli nastolatek/ nastolatka nie będzie chciał rozmawiać po prostu powiedz, że jesteś w pobliżu, gdyby zmieniła/ zmienił zdanie.

Beata Szymczak

Psychoterapeuta (w trakcie szkolenia), Terapeuta Par

Bibliografia

[1] Ambroziak K., Kołakowski A., Siwek K.; Depresja nastolatków. Jak ja rozpoznać, zrozumieć i pokonać; GWP (2018)

[2] Ambroziak K., Kołakowski A., Siwek K.; Nastolatek a depresja. Praktyczny poradnik dla rodziców i młodzieży; GWP, 2018

[3] Burns David D.; Radość życia, czyli jak zwyciężyć depresję. Terapia zaburzeń nastroju; Wydawnictwo Zysk i S-ka, 2022

[4] Brent D. A.,Poling K. D., Goldstein T. R.; Treating depressed and suicidal adolescent, A clinical guide; New York, Guilforg Press, 2011

[5] Kalinowska S., Nitsch K., Duda P., Trześniowska-Drukała B., Samochowiec J.; Depresja u dzieci i młodzieży – obraz kliniczny, etiologia, terapia; Roczniki Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie, 2013

[6] https://pediatria.mp.pl/choroby/psychiatria/81302,zaburzenia-depresyjne-u-dzieci-i-mlodziezy

[7] https://demagog.org.pl/analizy_i_raporty/samobojstwa-na-swiecie-raport-swiatowej-organizacji-zdrowia/

[8] https://www.plusmedic.pl/leczenie-farmakologiczne-depresji/