Strefa Psychoterapia

Narcyz na pierwszej randce

“To narcyz”. Żyjemy w świecie, w którym etykietowanie ludzi w pewnym sensie stało się normą. Ludzie bez zastanowienia rzucają swoje diagnozy innym i nie widzą nic w tym złego. Scrollując social media, widzimy mnóstwo informacji o tym, że moja była czy mój były są narcyzami. Rolek i postów na Instagram z hasztagiem #narcyz mamy ponad 33 tysiące. Zanim następnym razem przykleicie komuś ,,łatkę”, warto zgłębić temat.

Narcyzm adaptacyjny

Dlaczego warto zgłębić ten temat? Chociażby dlatego, że nie wszystkie zachowania narcystyczne kwalifikują nas jako narcystyczne zaburzenie osobowości.

Istnieje narcyzm adaptacyjny, który w okresie rozwoju, jest nam potrzebny. Pozwala nam zaadaptować się do warunków i przetrwać. Odpowiednia ilość narcyzmu adaptacyjnego powoduje stabilną samoocenę, którą można opisać jako stałą i adekwatną, zbudowaną na rzeczywistych osiągnięciach i umiejętnościach, która pozwala czuć się wartościowym człowiekiem.

Zbyt niski poziom narcyzmu adaptacyjnego może skutkować niską pewnością siebie, wycofaniem, rozchwianiem emocjonalnym, lękiem a także poczuciem niemocy i braku wpływu na własny los. Z kolei zbyt wysoki poziom, może dać w efekcie poczucie wyższości, arogancję czy wyniosłość.

Dla przykładu, wyobraźmy sobie chłopca, który uwielbia grać w piłkę nożną. Gdy chłopcy wybierają się do drużyn, jeden z nich nie zostaje wybrany do żadnej z drużyn. Chłopiec, który ma wykształcone cechy narcyzmu adaptacyjnego, stwierdzi, że to nie jest uderzenie w jego poczucie wartości, pomyśli – ,,nie poznali się na mnie…”.

Ten przykład obrazuje nam, że narcyzm nie zawsze jest zły, a więc nie rzucajmy tym terminem na lewo i prawo.

Według badań Watsona (Watson i inni; 1984), najważniejszymi elementami adaptacyjnego narcyzmu są asertywność i niezależność. Asertywność można rozumieć jako umiejętność odmawiania a także jako jasne stawianie komfortowych granic – jeśli coś sprawia, że czuję się źle, nie muszę tego robić. Pod pojęciem niezależności można odkryć np. umiejętność decydowania o sobie, posiadania własnego zdania i poglądów, niepozostawania pod kontrolą innych ludzi.

Skąd biorą się narcyzi

,,Przestańmy mówić naszym dzieciom, że są takie wspaniałe. One już o tym wiedzą. Pewność siebie to dobra cecha, ale samouwielbienie na przekór realności to już problem. Wychowujemy pokolenie niezdolne do realnej oceny samych siebie – przestrzega Jean Twenge w książce pt. „Generation me” („Pokolenie Ja”; Free Press, New York 2006).”

Źródeł narcyzmu jest wiele. Jednym z nich jest dom rodzinny czyli to w jaki sposób zostaliśmy wychowani i jak nas socjalizowano do życia w społeczeństwie.

Dom rodzinny jako źródło narcyzmu

Przyjrzyjmy się sytuacji w której dziecko cenione jest za wszystko, niezależnie czy to co robi jest ok czy nie. Przykładowo, kupujemy dziecku skrzypce. Niezależnie od tego jak mu idzie, mówimy, że jest genialnym skrzypkiem. Następstwem tego jest to, że młody człowiek rośnie w przekonaniu, że jest genialny i wspaniały. Rzeczywistość weryfikuje jak jest naprawdę, ale przekonanie zostaje. Gdy przez dwadzieścia lat ktoś nam powtarza cały czas, że jesteśmy wspaniali, to my w to wierzymy. Mamy przekonanie o własnej genialności i wspaniałości, gdy poznajmy kogoś kto to podważa, to łatwo nam uznać, że to z nim coś jest nie tak, nie ze nami. Wykazujemy tendencję, że przeświadczenie o własnej wielkości to jedyna i absolutna prawda. To oczywiście wielkie uproszczenie, ale może być pomocne w zrozumieniu, tego jak duży wpływ na osobowość mają przekonania, które słyszymy w dzieciństwie.

Dzieci uczą się radzenia sobie z problemami czy sytuacjami konfliktowymi od dorosłych z którymi mają najczęstszy kontakt. W związku z tym, jeżeli rodzic jest narcyzem i prezentuje dziecku strategię ,, mi się należy, bo jestem wspaniała” – to jest to ścieżka edukacyjna dziecka. Dziecko szybko się uczy, że to bardzo dobra strategia, więc dlaczego jej nie wykorzystywać. Strategia w której jesteśmy podziwiani i chwaleni sprawia nam frajdę i jest przyjemna. Na rzecz czego warto z niej zrezygnować?! – tego dziecko, niestety nie wie.

Warto zaznaczyć, że nawet jeżeli rodzic jest narcyzem to dziecko nie musi nim być. Mianowicie, będąc dorosłym i świadomym człowiekiem, weryfikujemy to co znamy i akceptujemy, mając świadomość, że to nie jest jedyna możliwa strategia.

Uwarunkowania genetyczne jako źródło narcyzmu

Badania pokazują, że tendencja jest wzrostowa, mamy coraz więcej osób o osobowości narcystycznej a pewne cechy narcystyczne mogą być uwarunkowane genetycznie.

Są nurty, które mówią, że wszyscy mamy jakieś cechy narcystyczne, problem pojawia się wtedy, kiedy my ich nie kontrolujemy. Zdrowy narcyzm to taki w którym jesteśmy w pełni świadomi, że możemy skorzystać z niektórych cech nie robiąc nikomu krzywdy, ale dbając o siebie. Sami siebie obdarowujemy zdrową atencją. Troska o siebie jest naturalna i zasługujemy na to. Natomiast nie należy mylić troski z byciem manipulującym narcyzem.

Jacy są narcyzi

Narcyzi posiadają wielkościowe przekonanie co do swojej wartości, wyolbrzymiając swoje osiągnięcia i talenty. Narcyzi chcą być lepiej traktowani niż inni. Mówią o sobie jak o kimś doskonałym i pięknym. Uważają się za kogoś kto nie ma ograniczeń w sukcesie czy władzy i jest miłością idealną. Osoby narcystyczne posiadają przekonanie o byciu kimś wyjątkowym i niepowtarzalnym. Potrzeba bycia rozumianym wyłącznie przez osoby (lub instytucje) o wysokim statusie społecznym. Osoby te pragną być podziwiani, czują się uprzywilejowani(tzn. irracjonalne oczekiwanie bycia szczególnie traktowanym lub zakładanie z góry, że różne oczekiwania zostaną spełnione). Wykorzystują inne osoby do osiągania swoich celów. Narcyzi nie mają zdolności współodczuwania, przejawiają niechęć do rozpoznawania lub identyfikowania się z uczuciami albo potrzebami innych osób. Są także zazdrosne wobec innych lub mają przekonanie o tym, że to inni im zazdroszczą. Takie osoby zazwyczaj są aroganckie i wyniosłe. Większość narcyzów charakteryzuję się również chęcią posiadania kontroli.

Narcyz: zaburzenie osobowości

Możemy wyróżnić kilka rodzajów narcyzmu. Najbardziej znane to:

• narcyzm wspaniały
• narcyzm wielkościowy
• narcyzm skoncentrowany na sobie
• narcyzm egocentryczny
• narcyzm ukryty

Narcyz egocentryczny

Narcyzm egocentryczny, jest najbardziej popularny nie dlatego, że jest go najwięcej, ale dlatego, że najłatwiej go zdiagnozować. Osoby te skupione są wyłącznie na sobie. Pobudzają się w rozmowie, gdy temat dotyczy ich jako osoby, ich sukcesów czy osiągnięć, nie wykazują zainteresowania innymi ludźmi.

Narcyz ukryty

Narcyzm ukryty, inaczej zwany narcyzmem “cichym” lub “wrażliwym”, to forma narcyzmu, która nie jest tak oczywista jak klasyczny narcyzm, który charakteryzuje się arogancją i otwartym dążeniem do uwagi. Osoby z ukrytym narcyzmem mogą na pierwszy rzut oka wydawać się skromne, wrażliwe lub niepewne siebie, ale wewnętrznie mogą być równie skoncentrowane na sobie i swoich potrzebach jak osoby z bardziej otwartym narcyzmem. Narcyzm ukryty jest dużo bardziej groźny, dlatego, że przy narcyzmie egocentrycznym wiemy, czego możemy się spodziewać, a przy ukrytym nie. Narcyz ukryty, latami potrafi planować zemstę, knuć intrygi z zamiarem zniszczenia drugiego człowieka.

Narcyz infantylny

Istnieje również narcyzm infantylny, który w dzieciństwie jest nam potrzebny. Gdy osoba dorośnie a infantylno-adaptacyjny narcyzm nadal jej towarzyszy –pojawia się problem. Związek z dorosłą kobietą tworzy mężczyzna, który zachowuje się jak 7 latek, taki związek nie ma szans na przetrwanie. Ten rodzaj narcyzmu, jesteśmy w stanie dostrzec, gdy będziemy uważni na naszego rozmówcę. Osoby z narcyzmem infantylnym mogą mieć trudności z utrzymywaniem zdrowych relacji z innymi dorosłymi.

Ten rodzaj narcyzmu jest równie niebezpieczny, jak te powyżej. Ci narcyzi również używają manipulacji, aby osiągnąć swój cel. Relacje z nimi są często powierzchowne, skupione na wyglądzie, statusie czy osiągnięciach, nie na połączeniu emocjonalnym. Osoba, która jest narcyzem infantylnym, często przekracza granice prywatności, pragnie kontroli i bardzo ciężko mówić w takiej relacji o zaufaniu. Narcyzi infantylni pragną aby cała nasza uwaga, była skupiona na nich, oni chcą być podziwiani. Nie skupiają się na potrzebach swoich partnerów, takie relacje są bardzo męczące, emocjonalnie wymagające i niejednokrotnie szkodliwe.

Narcyz a emocje

Narcyzm i emocje to dość skomplikowana relacja. Osoby z narcystycznymi tendencjami mogą mieć trudności z rozpoznawaniem i wyrażaniem swoich prawdziwych emocji. Narcyz rozumie emocje innych ludzi, ale to, że je rozumie nie sprawia, że narcyz nie wykorzysta ich przeciwko nam. Osoby z cechami narcystycznymi mogą nieświadomie ranić uczucia innych, dlatego ważne jest, aby dbać o swoje emocjonalne samopoczucie.

Warto zrozumieć, że osoba narcystyczna może nie być w stanie spełnić naszych emocjonalnych potrzeb, nawet jeżeli je pozna.

W relacji z osobą narcystyczną, nieważne z jakim rodzajem, nie można pozwolić, aby Twoje szczęście i poczucie wartości były zależne od osoby z narcystycznymi tendencjami.

Im bardziej będziemy świadomi i uważni na osobę, z którą randkujemy tym większe szanse, że unikniemy bolesnego rozczarowania.

Czy narcyzm stał się normą społeczną?

Społeczna norma się zmieniła, wróćmy pamięcią do 2010 roku, gdybyśmy wtedy spojrzeli na dwieście takich samych zdjęć, z identyczną miną wrzuconych na jakiś portal społecznościowy, stwierdzilibyśmy, że coś jest nie tak. Dziś narcyzm staje się powszechny, przez to jakie postawy promujemy i na co przyzwalamy. Pewne zachowania, które kiedyś by nas żenowały, dziś uważamy za normalne albo zachowujemy się w podobny sposób. Niestety, raczej szansy na to, aby to zjawisko się zatrzymało, nie ma. Zauważmy, jaka jest społeczno-medialna promocja postaw. Narcyz jest atrakcyjniejszy niż nie narcyz, przyciąga większe zainteresowanie. Narcyzom to pasuje, bo lubią być widoczni, lubią być w centrum zainteresowań innych ludzi.

Dziś z jednej strony, chcemy ustrzec siebie przed destrukcyjnymi związkami z narcyzami, z drugiej niejednokrotnie promujemy postawy narcystyczne. Współczesna kultura, szczególnie ta promowana przez media społecznościowe, może sprzyjać pewnym narcystycznym zachowaniom, takim jak skupienie na sobie, pragnienie uwagi i podziwu, czy też prezentowanie idealizowanego obrazu własnego życia. Nie można, mówić, że narcyzm stał się normą społeczną, ale można zauważyć, że niektóre zachowania narcystyczne są bardziej widoczne i akceptowane w niektórych obszarach życia społecznego.

Czerwone flagi – czyli jak poznać narcyza na pierwszej randce

Narcyz jest skupiony tylko na sobie

Narcyzi nadinterpretacją zaimek JA. Należy zwrócić uwagę ile w opowieści prezentowanej przez naszego partnera randkowego czy partnerkę używany jest ten zaimek, czy nie jest nad reprezentatywny. Mało który narcyz potrafi to kontrolować, to jedna z cech, którą łatwo wychwycić i być ostrożnym.

Przykładowo zauważamy, że ona ożywia się, gdy mówi: JA.. JA ..JA..,

Gdy coś nie dotyczy jej bezpośrednio, traci zainteresowanie. W takiej sytuacji powinna się nam zapalić lampka ostrzegawcza.

Narcyz dominuje w rozmowie

Kolejną, swoistą czerwoną flagą jest fakt, że ktoś dominuje w rozmowie, opowiada historie i udziela rad o które nie prosimy. Gdy osoba z którą jesteśmy na randce oczekuje że będziemy się ze wszystkim zgadzać, z każdym poglądem czy spostrzeżeniem to warto być bardzo uważnym, gdyż to może świadczyć o przekonaniu o swojej wielkości i genialności, większej niż u innych ludzi.

Narcyzi nie grzeszą wyrozumiałością i cierpliwością, zazwyczaj szybko się denerwują i są gotowi walczyć o rzeczy, których większość ludzi nawet nie zauważa. Zazwyczaj nie zwracają uwagi na reakcje innych osób.

To są aspekty na, które możemy zwrócić uwagę już na początku każdej relacji, aby uniknąć wyczerpania emocjonalnego w naszym życiu.

Narcyz bierze więcej niż daje

Pamiętajmy o tym, że każda relacja jest transakcyjna, środkiem płatniczym nie są korzyści materialne czy pieniądze, środkami płatniczymi będzie np. bliskość, przyjaźń, bezpieczeństwo czy wsparcie.

Jak wyglądają transakcje wymiany jeżeli w mojej relacji, otrzymuje tyle samo wsparcia, ile daje. Czy dostaje ekwiwalent?

Gdy daję więcej niż otrzymuję to prędzej czy później ta relacja staje się destrukcyjna. Im więcej stracimy tym bardziej, nie będziemy chcieli w niej uczestniczyć. Ta relacja zaczyna być dla nas toksyczna. Za toksyczne relacje, trzeba zapłacić koszt, który przychodzi po zakończeniu relacji. Np. odchodzimy i czujemy się wolni. Wtedy upadamy na zdrowiu. Nasz organizm był w napięciu, które odpuściło i nasz organizm, metaforycznie mówiąc siada w kącie i pyta ,,Dlaczego mu to robiliśmy tak długo?”. Gdy tworzy relację z narcyzem mogą pojawić się zaburzenia depresyjne, zaburzenia lękowe, ataki paniki, a nawet objawy somatyczne.

Pamiętajmy o tym, że każda relacja w pewnym sensie może być trudna, ale związek z jednym z najgroźniejszych zaburzeń osobowościowych, może odcisnąć piętno na naszej psychice do końca życia. A więc zwracajcie uwagę na to komu poświęcacie swój czas, komu ufacie i z kim dzielicie lub chcecie dzielić swoje życie.

Barbara Radzanowska

Psycholog, Terapeuta Par

Barbara Radzanowska

Bibliografia

Butcher, J. N., Hookley, J. M. i Mineka, S. (2017). Psychologia Zaburzeń. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne .

Lasch, C. (2019). Kultura Narcyzmu. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie SEDNO.

Pospiszyl, K. (1995). Narcyzm: drogi i bezdroża miłości własnej. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.

Röhr, H.-P. (2007). Narcyzm – zaklęte „ja”. Poznań: W drodze.

Wenta, A. i Łątkowska, N. (2017). Osobowość narcystyczna i psychopatyczna jako przejawy psychopatologii społecznej. Miscellanea Anthropologica et Sociologica,

Jarosław Gibas.Narcyz (2023) Jak nie dać się skrzywdzić i jak nie krzywdzić innych.

Clarkin, J.F., Fonagy, P., Gabbard, G.O (2013). Psychoterapia psychodynamiczna zaburzeń osobowości. Podręcznik kliniczny. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Summers, R. F., Barber, J. P. (2014). Terapia psychodynamiczna. Praktyka oparta na dowodach. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego