Strefa Psychoterapia

Zaburzenia lękowe. Czym są, rodzaje, jak sobie z nimi radzić

Niewielu ludziom zdarza się w życiu, iżby nigdy nie mieli okazji się bać. Strach sam w sobie jest zresztą zdrowy i naturalny a jego rolą jest ochrona przed potencjalnymi zagrożeniami. Przykładem strachu racjonalnego jest – jak choćby – ten przed wejściem na ruchliwą ulicę lub przed skokiem z dużej wysokości. Tego typu strach oddziałuje na nas w związku z naturalnym dążeniem do zachowania naszego dobrostanu. Strach przed realnym zagrożeniem nie jest niczym niekorzystnym. Czasami jednak bywa, że występuje on jako nieracjonalny – przed czymś, co nie stwarza realnego zagrożenia i, do tego, przybiera postać tak silną, że paraliżuje i utrudnia funkcjonowanie. W takich przypadkach problem o którym możemy mówić to zaburzenia lękowe, przy których zalecany jest kontakt ze specjalistą.

Czym są zaburzenia lękowe? 

Strach a lęk

Pomimo bliskoznaczności w języku potocznym, w ujęciu psychologicznym dokonany został rozdział pomiędzy tymi zjawiskami. Strach jest procesem zewnętrznym, związanym z bezpośrednim niebezpieczeństwem. Lęk, natomiast, jest pewnego rodzaju obciążającym stanem emocjonalnym, związanym z przewidywaniem nadchodzącego z zewnątrz lub pochodzącego z wewnątrz organizmu zagrożenia, objawiający się jako niepokój, uczucie napięcia, skrępowania i bezradności.

Zaburzenia lękowe

Zaburzenia lękowe to zespół zaburzeń psychicznych charakteryzujących się znacznymi i niekontrolowanymi uczuciami niepokoju i strachu; do stopnia, w którym funkcje społeczne, zawodowe i osobiste ulegają widocznemu pogorszeniu. Lęk może powodować objawy fizyczne i poznawcze, takie jak niepokój, drażliwość, łatwe popadanie w zmęczenie, trudności z koncentracją, przyspieszone tętno, ból w klatce piersiowej, ból brzucha oraz wiele innych. Objawy te mogą różnić się, w zależności od osoby. Ludzie dotknięci zaburzeniami lękowymi często cierpią na więcej niż jeden ich rodzaj. Bardzo często występują one wraz z depresją, zaburzeniami osobowości, zaburzeniami apetytu lub z uzależnieniem.

Szacuje się, że na różne formy zaburzeń lękowych cierpi od około 11 do 20% populacji świata.

Przyczyny zaburzeń lękowych

Na występowanie zaburzeń lękowych wpływają bardzo indywidualne czynniki, inne dla każdej osoby. Lęk może powstać na skutek szerokiego wachlarza przyczyn, na przykład przez problemy, przeżycia i deficyty powstałe w okresie pomiędzy dzieciństwem a dorosłością. Omawiane problemy mogą również wystąpić jako rekcja na niestabilną sytuację życiową lub jako odpowiedź organizmu na obawę przed zmianami. Czasem trudno określić, gdzie irracjonalny lęk ma swoje korzenie.

Zaburzenia lękowe: objawy

Każdy rodzaj zaburzeń lękowych, objawia się poprzez szczególne symptomy. Pewne z nich, jednak, są wspólne dla większości typów tej przypadłości. Należą do nich, m.in.:

1. ataki paniki;
2. silne przytłoczenie lub przerażenie spowodowane przez nagłe uczucie niepokoju;
3. pourazowe zaburzenia stresowe (PTSD);
4. ustawiczne uczucie zmartwienia i niepokoju;
5. doświadczanie powracających natrętnych myśli, powodujących lęk;
6. problemy z uspokojeniem się;
7. doświadczanie nieprzyjemnych stanów emocjonalnych (wspomnienia, koszmary), następujących po nieprzyjemnym czy stresującym wydarzeniu.

Rodzaje zaburzeń lękowych, sklasyfikowanych według ICD-11

6B00 Uogólnione zaburzenia lękowe
Są zespołem zaburzeń psychicznych i behawioralnych, w szczególności zaburzeniem lękowym charakteryzującym się nadmiernym, niekontrolowanym i często irracjonalnym zamartwianiem się zdarzeniami lub czynnościami.

6B01 Zespół lęku panicznego
Jest to rodzaj zaburzenia lękowego, w którym występują silne i nagłe ataki paniki, nie wiążące się z żadnymi konkretnymi wydarzeniami.

6B02 Agorafobia
Dość dobrze zdefiniowany zespół fobii, obejmujący strach przed wyjściem z domu, wejściem do sklepu, przebywaniem w tłumie oraz miejscach publicznych czy samotnym podróżowaniem pociągami, autobusami lub samolotami. Lęk napadowy jest częstą cechą zarówno obecnych, jak i przeszłych epizodów.

6B03 Specyficzne postacie fobii (izolowane)
Fobie ograniczone do bardzo specyficznych sytuacji, takich jak bliskość określonych zwierząt, wysokość, grzmoty, ciemność, latanie, zamknięte przestrzenie, spożywanie określonych pokarmów, stomatologia lub widok krwi lub obrażeń. Chociaż sytuacja wyzwalająca jest dyskretna, kontakt z nią może wywołać panikę (jak w agorafobii lub fobii społecznej).

6B04 Fobia społeczna
Strach przed obserwacją i oceną ze strony innych osób. Prowadzi do unikania sytuacji społecznych. Bardziej powszechne fobie społeczne są zwykle związane z niską samooceną bądź lękiem przed krytyką.

6B05 Lęk separacyjny

6B06 Mutyzm wybiórczy

6B0Y Inne określone zaburzenia lękowe lub lękowe

Leczenie zaburzeń lękowych:

Leczenie zaburzeń lękowych jest możliwe i z pomocą odpowiednich metod można znacznie ograniczyć lub w pełni „odwrażliwić” osobę na niezdrowe reakcje lękowe. Natomiast ignorowanie problemu zaburzeń lękowych często prowadzi do utrwalenia się niekorzystnych schematów oraz do zwiększenia natężenia destrukcyjnej formy reagowania, a także większej natarczywości niechcianych myśli. Co gorsza, zaniedbanie problemu nierzadko prowadzi do wystąpienia zaburzeń współwystępujących, na przykład depresji lub zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych. Na szczęście, współczesne metody pomocy psychologicznej oraz farmakologicznej wykazują wysoką efektywność leczenia.

Farmakologia

W przypadku lęku, który znacząco obniża poziom funkcjonowania, może być niezbędne przepisanie odpowiednich leków psychiatrycznych, celem unormowania zachowań, a – co za tym idzie – częściowego wyciszenia objawów.

Pomoc psychologiczna

U pacjentów z zaburzeniami lękowymi wsparcie psychologiczne stanowi bardzo istotny komponent procesu leczenia. O ile farmakoterapia oddziałuje na skutki, o tyle zadaniem psychologa jest praca nad źródłami lęków i wsparcie w codziennym funkcjonowaniu osoby, która się z nimi zmaga. Celem sesji z psychologiem jest, między innymi, odnalezienie przyczyny lub przyczyn lęków. Pomaga to w ich oswojeniu, „odczuleniu” pacjenta na ich występowanie. Ważna jest także psychoedukacja w zakresie radzenia sobie z lękiem, w przypadku jego nawrotu. Bardzo wysoką efektywność w leczeniu zaburzeń lękowych i zaburzeń z nimi współwystępujących wykazują techniki terapii poznawczo-behawioralnej. Należy pamiętać, że im szybciej zgłosimy się po pomoc, tym łatwiej nam będzie wyjść z problemu.

Alexander Biliński

Psycholog

Alexander Biliński

Źródła

Calleo J, Stanley M (2008). “Anxiety Disorders in Later Life: Differentiated Diagnosis and Treatment Strategies”. Psychiatric Times. 26 (8).

Hofmann SG, Smits JA (April 2008). “Cognitive-behavioral therapy for adult anxiety disorders: a meta-analysis of randomized placebo-controlled trials”. The Journal of Clinical Psychiatry. 69 (4): 621–32.

Hovenkamp-Hermelink; et al. (2021). “Predictors of persistence of anxiety disorders across the lifespan: a systematic review”. The Lancet Psychiatry. 8 (5): 428–443.

Marek Jarema: Standardy leczenia farmakologicznego niektórych zaburzeń psychicznych. Gdańsk: ViaMedica, 2011, s. 170.

Murray B. Stein, Michelle G. Craske, Treating Anxiety in 2017: Optimizing Care to Improve Outcomes, „Journal of the American Medical Association”, 2017, DOI: 10.1001/jama.2017.6996, PMID: 28679009.

Stein, MB; Sareen, J (19 November 2015). “Clinical Practice: Generalized Anxiety Disorder”. The New England Journal of Medicine. 373 (21): 2059–68.

Simpson, Helen Blair, ed. (2010). Anxiety disorders : theory, research, and clinical perspectives (1. publ. ed.). Cambridge, UK: Cambridge University Press. p. 7.