Zaburzenia seksualne kobiet
Seksualność to kompleksowy aspekt ludzkiego życia, który obejmuje emocje, zachowania, pożądania, tożsamość płciową oraz relacje między ludźmi. Jest naturalną i fundamentalną częścią życia każdej osoby i odgrywa ważną rolę w jej zdrowiu fizycznym, emocjonalnym i psychicznym. Kiedy zaczyna doskwierać nam któryś z elementów seksualności, może odbić się to codziennym funkcjonowaniu. W tym artykule chciałabym przedstawić dysfunkcje seksualne kobiet. Dysfunkcje seksualne to różnego rodzaju zaburzenia uniemożliwiające uczestniczenie w satysfakcjonujących stosunkach seksualnych, przy jednoczesnym odczuwaniu subiektywnego cierpienia. Przyjrzyjmy się zatem rodzajom zaburzeń seksualnych kobiet, ich przyczynom oraz zalecanym metodom leczenia dysfunkcji seksualnych.
Rodzaje zaburzeń seksualnych kobiet i ich przyczyny
Rozróżnianie pewnych zaburzeń seksualnych może być trudne ze względu na rozbieżności, które pojawiają się w światowych klasyfikacjach. W świecie psychologii możemy opierać się na klasyfikacji DSM-5 (Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne) oraz na klasyfikacji ICD (Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób). Te dwie kategoryzacje w różny sposób podchodzą do pierwszej opisanej dalej dysfunkcji. Różnica polega na tym, że jedna z nich łączy zaburzenia pożądania i podniecenia seksualnego w jedną dysfunkcję, natomiast druga je rozdziela. Wobec tego chciałabym przedstawić pierwsze zaburzenie z dwóch wyżej wymienionych perspektyw.
Zaburzenia zainteresowania/wzbudzenia seksualnego u kobiet według DSM-5
Przejawiają się brakiem lub zmniejszeniem zainteresowania aktywnością seksualną, brakiem lub zmniejszeniem częstości występowania myśli lub fantazji o treściach seksualnych, inicjatywy w zakresie rozpoczynania czynności seksualnej, odczuwania podniecenia czy przyjemności w prawie wszystkich sytuacjach współżycia. To również brak lub zmniejszenie zainteresowania/wzbudzenia seksualnego w reakcji na jakikolwiek wewnętrzny lub zewnętrzny bodziec natury seksualnej (pisany, głosowy, wzrokowy). Może przejawiać się także jako brak lub zmniejszenie doznań genitalnych i niezwiązanych z narządami rozrodczymi, podczas aktywności seksualnej.
Zaburzenia pożądania seksualnego u kobiet według ICD-10
Zaburzenia pożądania seksualnego u kobiet to stan, w którym następuje brak, utrata lub osłabienie potrzeb seksualnych. Mogą one mieć różnorodne przyczyny; zarówno psychologiczne, emocjonalne, jak i fizyczne. Jako najczęstsze możliwe przyczyny tych zaburzeń wymienia się: zaburzenia w gospodarce hormonalnej, choroby i leki stosowane w przebiegu leczenia, zmęczenie fizyczne, jak i psychiczne, zaburzone relacje między partnerami, stres, lęki oraz obawy związane z aktywnością seksualną, zaburzenia depresyjne.
Zaburzenia podniecenia seksualnego u kobiet według ICD-10
Opisywane są jako brak reakcji genitalnej kobiet objawiający się suchością pochwy i trudnością w uzyskaniu nawilżenia pochwy podczas stymulacji seksualnej.
Zaburzenia podniecenia seksualnego u kobiet mogą mieć podłoże biologiczne lub psychiczne. Do najczęstszych biologicznych przyczyn tej dysfunkcji zalicza się zaburzenia pracy tarczycy, cukrzycę, chorobę wieńcową, schorzenia neurologiczne, zapalenie stawów oraz przyjmowanie różnego rodzaju leków. Z czynników psychologicznych możemy wymienić doświadczenia traumatyczne w dzieciństwie, nabyte zniekształcone przekonania, awersyjne postrzeganie partnera i jego seksualności, ograniczony wybór zachowań seksualnych partnera.
Zaburzenia orgazmu u kobiet
Charakteryzują się brakiem przeżywania orgazmu,mimo odczuwanego przez kobietę podniecenia seksualnego. O zaburzeniach orgazmu mówimy również w sytuacji, gdy odczuwanie orgazmu jest mało intensywne lub jego przeżywanie jest opóźnione względem wszelkiej stymulacji.
Możemy wyróżnić zaburzenia orgazmu o charakterze pierwotnym, czyli takim, gdzie kobieta nigdy nie doświadczyła orgazmu oraz wtórnym, gdzie kobieta w przeszłości orgazm przeżywała.
Dodatkowo zaburzenie to może mieć charakter ogólny, czyli taki, gdzie zahamowanie orgazmu jest niezależne od partnera i rodzaju stymulacji, a także charakter sytuacyjny, gdzie kobieta może przeżywać orgazm, ale tylko w określonych sytuacjach, np. podczas snu, ale nie osiąga go na jawie lub podczas współżycia z inną osobą
Zaburzenia orgazmu u kobiet mogą mieć podłoże biologiczne, psychologiczne, relacyjne czy społeczno-kulturowe. Do przyczyn biologicznych zaliczamy np.: wady wrodzone, hormonalne, ginekologiczne, neurologiczne, urologiczne, onkologiczne, nieprawidłowości w funkcjonowaniu mięśni dna miednicy lub zmiany poporodowe. Z przyczyn psychologicznych wyróżniamy stres, depresję, uzależnienia, lęk przed ciążą czy doznawanie przemocy. W przypadku podłoża relacyjnego zaburzeń orgazmu można wymienić brak partnera, zaburzone relacje z partnerem, zaburzenia seksualne partnera, ale również brak prywatności. Przyczyny społeczno-kulturowe mogą obejmować przekonania religijne, brak lub niewłaściwą edukację seksualną, czy też stereotypy dotyczące szeroko rozumianej seksualności i aktywności seksualnej.
Zaburzenia seksualne u kobiet związane z bólem
To rodzaj zaburzeń, w których ból genitalno-miedniczy pojawia się podczas współżycia lub na jego skutek. Zaburzenia seksualne związane z bólem obejmują dyspareunię oraz pochwicę.
Dyspareunia
To odczuwanie nawracającego lub utrzymującego się bólu narządów płciowych związanego ze stosunkiem seksualnym. Ból może być odczuwany przed, w trakcie lub tuż po współżyciu. Możemy wyróżnić dyspareunię organiczną – ból wynika z nieprawidłowości somatycznych, takich jak np. stany zapalne czy choroby. Wyróżniamy również dyspareunię nieorganiczną, w której dyskomfort nie wynika z przyczyn somatycznych, a ma podłoże psychogenne.
Ze względu na wcześniej wspomniany organiczny lub nieorganiczny charakter dyspareunii, wymienia się przyczyny somatyczne oraz psychologiczne, ze wskazaniem na wieloczynnikowe podłoże. Do czynników somatycznych zaliczamy na przykład infekcje i stany zapalne narządu rodnego, endometriozę, wulwodynię, zaburzenia hormonalne, zabiegi chirurgiczne. Mówiąc o czynnikach psychogennych wymienia się między innymi relacje z partnerem, traumy i nadużycia seksualne, lęk przed ciążą, silny stres.
Pochwica
To taka dysfunkcja seksualna, w której kobieta doświadcza nawracającego lub utrzymującego się, mimowolnego, bolesnego skurczu mięśni pochwy, który utrudnia wprowadzenie członka do pochwy, a tym samym uniemożliwia odbycie stosunku seksualnego.
Wskazuje się na występowanie przyczyn psychologicznych i biologicznych tej dysfunkcji seksualnej. Do pierwszych należą na przykład bycie ofiarą przemocy seksualnej (gwałt, molestowanie), lęk przed bólem, ciążą, naruszeniem ciała, rygoryzm wychowawczy, religijny. Mówiąc o podłożu biologicznym wymieniamy stany zapalne, suchość pochwy czy różnego rodzaju zmiany w obrębie narządów płciowych.
Leczenie zaburzeń seksualnych kobiet
Przede wszystkim leczenie dysfunkcji seksualnych opiera się na działaniu psychotereaputycznym i farmakologicznym. W zależności od przyczyn i przebiegu dysfunkcji stosuje się różne metody terapeutyczne.
W przypadku zaburzeń pożądania zwraca się uwagę na wykluczenie przyczyn biologicznych (np. chorób), przy jednoczesnej psychoedukacji i terapii w kierunku rozwinięcia potrzeb seksualnych kobiety i ich postrzegania. Zwraca się również uwagę na wdrożenie technik mindfulness, które także stosuje się także w leczeniu zaburzeń podniecenia seksualnego. Podobnie, w podobnych przypadkach zaleca się psychoterapię – wówczas, gdy dysfunkcja ta ma podłoże psychologiczne. W sytuacji, kiedy zaburzenie uwarunkowane jest biologicznie, leczenie skoncentrowane jest wokół towarzyszących chorób.
W zaburzeniach orgazmu zaleca się przede wszystkim psychoterapię poznawczo-behawioralną i techniki treningowe (indywidualne lub partnerskie), a także psychoedukację. Zwraca się również uwagę na komunikację i relację z partnerem, gdyż okazać się może, że wskazana jest psychoterapia par.
Leczenie dysfunkcji seksualnych związanych z bólem będzie opierało się, w zależności od przyczyn, na wsparciu farmakologicznym, psychoterapii, treningach oddechowych, relaksacyjnych, treningach opartych na pracy z ciałem, zabiegach fizjoterapeutycznych.
Podsumowanie
Warto zaznaczyć, że podłoże opisanych zaburzeń często jest różnorodne i może obejmować czynniki fizyczne, psychologiczne i emocjonalne. Leczenie zależy od przyczyny i może ono polegać na terapii seksualnej, terapii poznawczo-behawioralnej, psychodynamicznej czy farmakoterapii. W sytuacji doświadczania opisanych w artykule trudności, ważna jest otwarta rozmowa o problemach z lekarzem lub terapeutą, w celu znalezienia odpowiedniego rozwiązania oraz wsparcia. Istotnym będzie również skonsultowanie się z lekarzem bądź specjalistą w dziedzinie seksuologii, aby ustalić najskuteczniejszy plan leczenia w konkretnym przypadku.
Weronika Zielecka
Psycholog, Seksuolog, Psychoterapeuta (w trakcie szkolenia)
Bibliografia
Beisert, M. (2021). Dysfunkcje seksualne. Podyplomowe Studia Seksuologia Kliniczna. Diagnoza Opiniowanie Terapia. Wydział Psychologii i Kognitywistyki UAM: wykład niepublikowany
Lew-Starowicz M., Lew-Starowicz Z., Skrzypulec – Plinta V.: Seksuologia. PZWL, Warszawa 2017
ICD-11 – Projekt wytycznych diagnostycznych dla zaburzeń psychicznych: raport dla członków WPA https://www.psychiatriapolska.pl/pdf-73721-79423?filename=ICD_11%20_%20Draft%20diagnostic.pdf
