Rola temperamentu w funkcjonowaniu człowieka
Temperament jest jednym z czynników, które określają różnice indywidualne między ludźmi. To konstrukt, za pomocą którego można próbować wyjaśnić, między innymi, dlaczego ludzie zachowują się w podobnych sytuacjach w różny, specyficzny dla siebie sposób. W tym artykule to będzie poddane analizie.
Rodzaje temperamentu człowieka
Temperament stał się obiektem zainteresowania już w starożytności. Wszyscy kojarzymy takie typy jak Sangwinik, Melancholik, Flegmatyk czy Choleryk i nierzadko się tymi słowami posługujemy opisując kogoś. To właśnie w starożytności konstrukty te powstawały pod wpływem dociekań Hipokratesa, a później Galena, który rozwinął teorię poprzednika. Sangwinik miał być miły, rozmowny, towarzyski, optymistyczny i spontaniczny. Melancholik – wrażliwy, poważny, pesymistyczny, stroniący od ludzi. Choleryk, z kolei, energiczny, aktywny, porywczy, skory do kłótni i ukierunkowany na osiągnięcie celu. Natomiast flegmatyk to osoba w typie obserwatora, powolna, spokojna, cierpliwa i skrywająca emocje.
Obecnie istnieje wiele różnych koncepcji temperamentu, lecz najważniejszą jest tzw. regulacyjna teoria temperamentu stworzona przez polskiego psychologa i profesora akademickiego Jana Strelaua, która mówi o tym, że cechy temperamentu są uwarunkowane biologicznie i przejawiają się we wszelkiego rodzaju zachowaniach człowieka już od momentu przyjścia na świat. Są one względnie stałe i nie podlegają zmianom w ciągu życia. Temperament określa także nasze tempo i szybkość wykonywania wszelakich czynności, a także to, jak bardzo jesteśmy wrażliwi na bodźce czy też zmiany nastroju.
Cechy temperamentu człowieka
Autor wyodrębnił sześć cech temperamentu:
- żwawość – jest to tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania wysokiego tempa aktywności i łatwej zmiany z jednego zachowania na inne, odpowiednio do zmian w otoczeniu. Np. powolne pisanie;
- perseweratywność – to tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań po ustaniu działania bodźca, który zachowanie to wywołał. Np. nadmierne myślenie o przeszłych zdarzeniach;
- wrażliwość sensoryczna – jest to zdolność do reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej. Np. zdolność wyczucia najdelikatniejszych perfum;
- reaktywność emocjonalna – to tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyrażająca się w dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej. Np. tendencja do przesadnego przeżywania emocji;
- wytrzymałość – to zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności oraz w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej. Np. zdolność do pracy w trudnych warunkach;
- aktywność – to tendencja do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej lub zachowań dostarczających stymulacji zewnętrznej. Np. potrzeba intensywnych wrażeń.
Cechy te są dwubiegunowe, to znaczy nasilenie każdej z nich może być albo wysokie albo niskie.
Wpływ temperamentu na funkcjonowanie człowieka
W codziennym funkcjonowaniu cechy temperamentu wpływają na przykład na to, czy lubimy słuchać głośno muzyki, czy preferujemy wziąć szybki prysznic niż długą kąpiel w wannie, albo to, czy wolimy pójść na siłownię niż trenować jogę. Cechy te są również ważne w relacjach z innymi oraz w związkach romantycznych. Zazwyczaj otaczamy się ludźmi, którzy są podobni do nas i lubią spędzać czas tak samo jak my. U partnerów szukamy cech podobnych do naszych, ponieważ łatwiej wtedy dostosować chociażby styl życia do tej drugiej osoby unikając tym samym konfliktów. Jeśli irytuje nas jakaś cecha partnera (np. powolność), nie możemy liczyć na to, że się ona zmieni.
Rola cech temperamentu uwidacznia się najmocniej wtedy, gdy jednostka znajduje się pod działaniem dużego stresu lub traumatycznych wydarzeń. Każdy z nas ma swój sposób na radzenie sobie w sytuacjach stresowych. Sposoby te, w zależności od osoby, mogą znacznie się różnić. To właśnie nasze cechy temperamentu wpływają na to, jak rozwiązujemy takie sytuacje. Często jednak zdarza się, że nie jesteśmy w stanie poradzić sobie ze zdarzeniem silnie stresującym mimo naszych wysiłków. W takiej sytuacji aktywują się takie cechy jak perseweratywność i reaktywność emocjonalna, które mogą sprawić, że będziemy ciągle wracać myślami do naszej porażki wzmacniając w nas poczucie winy i zwątpienie w siebie oraz nasze umiejętności, co przy powtarzającym się schemacie może prowadzić nawet do depresji.
Andrzej Błaszczyk
Psycholog, Psychoterapeuta (w trakcie szkolenia)
Bibliografia
Rawicka, I., Rzepa, T. (2017). Cechy temperamentalna a satysfakcja ze związku. Polskie Forum Psychologiczne; 22 (4): 623-635.
Strelau, J. (2002). Psychologia różnic indywidualnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Strelau, J. (red). (2004). Psychologia. Podręcznik akademicki. Tom 2. Gdańsk: GWP.
Strelau, J. (2006) Temperament jako regulator zachowania z perspektywy półwiecza badań. Gdańsk: GWP.
Zawadzki, B., Strelau, J. (1997). Formalna Charakterystyka Zachowania – Kwestionariusz Temperamentu (FCZ-KT): Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
