Image Alt

Strefa Psychoterapia

Pasja harmonijna i obsesyjna podczas terapii.

Pasja przeciętności. Jak odróżnić harmonijne zamiłowanie od obsesji

Strona główna » Blog » Psychoterapia » Zagadnienia psychologiczne » Pasja przeciętności. Jak odróżnić harmonijne zamiłowanie od obsesji

Dziś jesteś dorosły, ale powróćmy na chwilę do przeszłości. Czy w dzieciństwie miałeś poczucie, że jesteś w porządku? Czy raczej odwrotnie: musiałeś być wyjątkowy lub zasługiwać, żeby „tu” być? Może Twój rodzic lub nauczyciel potrzebował, żebyś się wyróżniał. Twoje osiągnięcia były mu potrzebne do polepszania swojego samopoczucia. Nawet jeśli kiedyś przydarzyła Ci się wyjątkowość i bycie w czołówce klasy, teraz już tam nie jesteś. Czy dziś jest Ci dobrze ze swoją sytuacją, czy raczej wstydzisz się swojej przeciętności?

W edukacji szkolnej przedstawia się jako wzór osoby, które „coś” osiągnęły, pomijając często koszty psychiczne wynikające ze zdobycia przez nie ich aktualnej pozycji. Niewiele też mówi się o tych, którzy potrafią być zwyczajni. Stawiamy piątki za bycie niezwykłym, a znacznie rzadziej zauważamy u kogoś godne uznania cierpliwe znoszenie szarości czy po prostu równowagę emocjonalną. Zwykłe życie jest kojarzone z byciem przegranym, w przeciwieństwie do bycia w centrum, na scenie czy bycia ciągle zajętym. Czemu nie nazwać sukcesem wystarczająco dobrych bliskich relacji czy wspólnie spędzonego, spokojnego popołudnia, w skromnym pokoju? Dlaczego nie celebrować wychowania dziecka w zdrowej atmosferze lub odpowiedzialnego wykonywania obowiązków? W zadanych pytaniach ukryło się wiele zwycięstw, które nie potrzebują publiczności.

Jak rozpoznać zdrową pasję?

Z niezdrowego stosunku do wyjątkowości może wynikać nasze podejście do pasji, ponieważ pasją również możemy próbować coś światu udowodnić. Pasja, czyli silna potrzeba działania w kierunku aktywności, którą się lubi i uważa za ważną (Vallerand i in., 2003, za: Kunat 2015), może być realizowana zarówno w pracy jak i poza nią. Angażujemy się w nią, ponieważ realizuje nasze potrzeby. Badacze (Ryan, Deci, 2000, za: Kunat 2015) rozróżnili trzy rodzaje takich potrzeb, tj.: autonomii, kompetencji oraz związków z innymi.

(1) Autonomia jest związana z poczuciem integralności, z wolnością w działaniu, bez potrzeby uzyskiwania zewnętrznych nagród. Sprawia, że chętnie się uczymy, poszukujemy wyzwań i nowości. (2) Potrzeba kompetencji łączy się z efektywnością i sensownością działania, natomiast. (3) Potrzeba związków z innymi to pragnienie więzi oraz przynależności do grupy (Ryan, Brown, 2003, za: Kunat, 2015).

Pasję zdrową i pasję dla nas niekorzystną tłumaczy dualistyczny model pasji (Vallerand i in., tamże). Dzieli on pasje na harmonijne i obsesyjne. Osoba z pasją harmonijną widzi ją jako ważną, zintegrowaną z jej życiem a motywacja do działania wychodzi z wewnątrz. Osoba samodzielnie kontroluje chęć tworzenia; dysponuje nią swobodnie – decyduje, kiedy ją realizować. Nie czuje się przytłoczona i jest w harmonii z innymi aspektami swojego życia. W związku z tym, jest w stanie lepiej skoncentrować się na zadaniu, pełniej odczuwać satysfakcję i nie doświadcza konfliktu między pasją a innymi dziedzinami życia.

Pasja obsesyjna

Ku pasji zwracamy się ze względu na ulgę i przyjemność, które teoretycznie ze sobą niesie. Niestety, często bywa tak, że nie realizuje tego, czego potrzebujemy, a sama zaczyna nas więzić. W pasji obsesyjnej wszystkie wymienione wcześniej potrzeby są zachwiane.

(1) Wewnętrzna presja blokuje autonomiczne działanie. Możemy doświadczać przymusu czy braku kontroli nad działaniem, mimo negatywnych konsekwencji, takich jak wycieńczenie czy problemy zdrowotne. Powtarzające się niepowodzenia oraz poczucie bezradności w kontrolowaniu zachowania, przybliżają pasję do uzależnienia (Goodman, 1990; Griffiths, 2003; Ogińska-Bulik, 2010, za: Kunat, 2015). Z uzależnieniem może być związane również poczucie braku i inne nieprzyjemne odczucia psychiczne i fizyczne, tożsame z objawami odstawiennymi (Griffiths, 2003, za: Kunat, 2015).

(2) Nierealizowana potrzeba kompetencji – ze względu na stawianie sobie zbyt wysokich wymagań – nie pomaga w utrzymaniu poczucia wartości (Mageau, Carpentier, Vallerand, 2011, za: Kunat, 2015).

(3) Cierpi także potrzeba związków z innymi. Doświadczamy bowiem dysproporcji pomiędzy światem pasji a innymi obszarami życia i, w działaniu, zamykamy się na kontakty.

Tabela. Opracowanie własne na podstawie: Vallerand i in. 2003, s. 760, za: Kunat, 2015.

Pasja i “flow”

Po co nam umiejętność odróżniania tych dwóch typów pasji? Warto ją nabyć choćby ze względu na to, że osoby doświadczające pasji harmonijnej, mogą łatwiej zanurzyć się w działaniu i doświadczyć tzw. „flow” (z ang. przepływ), ze względu na bycie nieskrępowanymi. Z  badań wynika, że stan tego „przepływu” i doświadczanie harmonijnej pasji zmniejsza zmęczenie i wypalenie (Fernet i in., 2014, za: Kunat, 2015). Zdrowi pasjonaci są również bardziej twórczy (Liu, Chen, Yao, 2011; Luh, Lu, 2012, za: Kunat, 2015). Nic zatem tak nie rozwija jak poczucie wolności w tym, co robimy; bycie nieuwiązanym czyimiś oczekiwaniami oraz brak przymusu; zwłaszcza do bycia kimś, kim tak naprawdę być nie chcemy.

Martyna Romanowicz

Psycholog

Źródła

Kunat, B. (2015). Pasja jako kategoria badawcza – w świetle dualistycznego modelu R.J. Valleranda. Psychologia Wychowawcza, 8, 31-41. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.

bd. Overcoming the Need to Be Exceptional. Pobrane z: https://www.theschooloflife.com/thebookoflife/overcoming-the-need-to-be-exceptional (07.02.2022).

Post a Comment