Neuroróżnorodność
Czy na to, jak myślimy i zachowujemy się wpływa jedynie nasz temperament i osobowość? Czy jednak może być coś jeszcze, co czasem w niezauważalny sposób komplikuje nasze funkcjonowanie. Neuroróżnorodność, o której w tytule mowa, to odmienna kondycja układu nerwowego, która może przyjmować wiele postaci.
Co kryje się pod pojęciem neuroróżnorodności?
Neuroróżnorodność określa zaburzenia neurorozwojowe, do których zalicza się spektrum autyzmu oraz ADHD. Są to zaburzenia, z którymi się rodzimy i towarzyszą nam całe życie, stąd też czasem zauważenie jakichś trudności jest problematyczne. Jest to spowodowane faktem, że nie jesteśmy w stanie wyjść poza perspektywę zaburzonego funkcjonowania.
Nauka pokazuje, że te zaburzenia mają głównie podłoże genetyczne, a za ich pojawienie się odpowiedzialnych jest ogromna ilość genów, co powoduje, że wachlarz objawów jest niesamowicie duży. To również oznacza, że np. dwie osoby mające spektrum autyzmu mogą mieć zupełnie różne objawy, a co za tym idzie mierzyć się z zupełnie innymi trudnościami w życiu. Ta sama reguła tyczy się ADHD, ponieważ najnowsze badania pokazują, że objawy tego zaburzenia mogą mieć różną postać.
Co powinno zaniepokoić?
Pojawiająca się trudność z planowaniem, rozpoczęciem zadania czy jego finalizacją, tendencja do rozpraszania uwagi, częste uczucie znudzenia, problem z organizacją czasu – to tylko niektóre z objawów mogących świadczyć o ADHD. Ponadto objawy ze sfery emocjonalnej, takie jak np. szybkie wpadanie w złość, doświadczanie chaosu w myślach czy częste wahania nastroju również mogą należeć do obszaru ADHD.
Trudności pojawiające się w spektrum autyzmu dotyczą natomiast dwóch obszarów. Pierwszy z nich dotyczy funkcjonowania społecznego, w którym pojawiają się różnego rodzaju niepowodzenia w komunikacji, zarówno werbalnej, jak i niewerbalnej. To powoduje, że osoby w spektrum autyzmu mogą się czuć nieakceptowane, niedopasowane do otoczenia, mogą mieć trudność w nawiązywaniu relacji. Drugi obszar to sztywność zachowań, co może powodować problem z adaptacją do zmian pojawiających się w życiu. Ważne jest jednak to, aby pamiętać, że pojedyncza trudność, raczej nie będzie świadczyć o neurożnorodności, a dopiero swego rodzaju kombinacja tych trudności.
Zmienność objawów
W kontekście objawów spektrum, jak i ADHD, kluczową kwestią jest wiek osoby, jak również środowisko, warunki w jakich żyje. Można powiedzieć, że objawy są jakby wynikiem tego, jak funkcjonujemy i w jakim jesteśmy wieku. Wbrew mylnemu przekonaniu w momencie osiągnięcia dorosłości zaburzenie nie znika, tylko przyjmuje inną postać.
Objawy wspólne dla ADHD i spektrum autyzmu
Niektóre z objawów mogą występować zarówno w ADHD, jak i spektrum autyzmu. Jest nim np. nadwrażliwość na bodźce słuchowe, wzrokowe, zapachowe bądź dotykowe. Kolejnym ze wspólnych objawów są trudności relacyjne, choć tutaj źródło tych trudności będzie trochę inne. W ADHD na jakość relacji może wpływać impulsywność zachowań, trudność z organizacją czasu (np. umówieniem spotkania, spóźnianiem się, zapominaniem o zachowaniu regularności kontaktu). W spektrum autyzmu natomiast, pojawia się trudność ze zrozumieniem konwencji społecznych, rozpoznawaniem emocji u innych czy nieumiejętność okazywania wsparcia innym.
Dlaczego warto zgłaszać się o pomoc?
Jeśli widzimy u siebie objawy, warto zweryfikować je u specjalisty. Długotrwałe doświadczanie trudności rzutuje na samoocenę oraz nastrój. Zaburzenia neurorozwojowe niosą ze sobą podwyższone ryzyko rozwinięcia się depresji, stanów lękowych oraz uzależnień. Ze względu na tą podatność, ważne jest, aby zgłosić się po wsparcie, bo dzięki temu możemy powstrzymać rozwój poważniejszych konsekwencji.
Ewa Pałuszyńska
Psycholog, Seksuolog (w trakcie szkolenia)
Bibliografia
Barkley, R. A. (2006). Attention-deficit/hyperactivity disorder: A handbook for diagnosis and treatment (3rd ed.). New York: Guilford Press.
Barkley, R. A., & Murphy, K. R. (1998). Attention-deficit hyperactivity disorder: A clinical workbook. New York: Guilford Press.
Cierpiałkowska, L., & Sęk, H. (2016). Psychologia kliniczna. PWN.
WHO. (2011). Global burden of mental disorders and the need for a comprehensive, coordinated response from health and social sectors at the country level.
