Strefa Psychoterapia

DDA: syndrom i jego leczenie

Definicja DDA

Syndrom Dorosłego Dziecka Alkoholika to zespół problemów i zaburzeń wynikających z destrukcyjnych schematów osobistych, powstałych w dzieciństwie w rodzinie alkoholowej, które utrudniają adekwatny, bezpośredni kontakt z teraźniejszością i powodują psychologiczne zamknięcie się w traumatycznej przeszłości. Przeżywanie i interpretowanie aktualnych wydarzeń i relacji odbywa się przez pryzmat bolesnych doświadczeń z dzieciństwa. Zniekształcenia te nie są przez DDA uświadamiane. Destrukcyjne schematy przyczyniają się do powstawania u pacjenta wielu zaburzeń w kontakcie z samym sobą: tworzenia negatywnego lub niespójnego obrazu siebie, atakowania siebie i ignorowania swoich potrzeb, nadmiernego przeżywania negatywnych uczuć. Powodują też problemy w relacjach z innymi osobami: wrogi i nieufny stosunek do innych, przeżywanie ambiwalentnych emocji i pragnień w kontaktach interpersonalnych, destrukcyjne wzory kontaktowania się z innymi, szczególnie z tymi, z którymi pacjent jest w bliskich związkach.

Syndrom Dorosłego Dziecka Alkoholika nie został opisany w klasyfikacji chorób, tj. chociażby ICD-10. Jednak, prowadzone obserwacje kliniczne pozwalają na określenie specyfiki takich zaburzeń funkcjonowania.

Liczne badania naukowe nie potwierdziły występowania zespołu patologicznych cech różnicujących te grupę, ponieważ nie wszystkie osoby dorastające w rodzinach, w których przynajmniej jedno z rodziców nadużywało alkoholu, mają trudności osobiste typowe dla syndromu DDA. Wśród DDA jest liczna grupa osób wymagających psychoterapii w obszarze specyficznych trudności, wynikających z dorastania w rodzinie alkoholowej (Margasiński, 2011; Sobolewska-Melibruda, tamże).

Problemy występujące u DDA najczęściej

Jerzy Melibruda w latach osiemdziesiątych XX w. obserwował i analizował sposób egzystencję wielu osób dorastających w środowiskach naznaczonych problemem uzależnienia alkoholowego. Schematyczne tendencje funkcjonowania tej grupy osób w głównej mierze zostały ukształtowane przez traumatyczne doświadczenia z okresu dzieciństwa. Te doświadczenia mogą przekładać się w znaczący sposób na życie już dorosłej osoby. Melibruda wyodrębnił cztery obszary, w których najczęściej występują trudności w funkcjonowaniu DDA.

Relacja z samym sobą:

– będąc w bliskich relacjach uczuciowych, lęk przed utratą własnej autonomii;

– obawy związane z utratą kontroli;

– silne poczucie winy podczas robienia czegoś dla siebie;

– poczucie niskiej wartości, negatywny stosunek do własnego obrazu;

– poszukiwanie aprobaty społecznej połączone z częstym potwierdzaniem własne wartości;

– silny lęk przed stratą;

– brak umiejętności dostrzegania własnych sukcesów;

– nadmierne podejmowanie odpowiedzialności za sprawy, z którymi jest w jakiś sposób związana lub jej zupełny brak;

– obronne negowanie negatywnych faktów.

Relacje z innymi ludźmi:

– nadmierny lęk przed porzuceniem lub odrzuceniem;

– trudności w pogłębianiu i utrzymywaniu bliskich relacji z innymi ludźmi;

– obawy związane ze zdemaskowaniem „nieatrakcyjności” własnej;

– brak umiejętności odróżniania miłości od litości;

– nadmierne poczucie lojalności względem innych;

– nieufność względem innych osób;

– trudności w doświadczaniu poczucia wspólnoty z innymi.

Życie emocjonalne:

– częste zachowania impulsywne, nadmierne reakcje emocjonalne;

– trudności z okazywaniem gniewu, unikanie konfliktów;

– powściągliwość w okazywaniu uczuć;

– niskie umiejętności związane z doświadczaniem relaksu;

– nadwrażliwość uczuciowa, związana z częstym doświadczaniem smutku i podatnością na zranienie.

Sposób życia:

– silna reakcja emocjonalna na zmiany, których nie można kontrolować;

– obraz świata postrzegany w „czarno-białych” barwach;

– przeżywanie życia w pozycji ofiary;

– skłonności do podejmowania „przymusowych” czynności, nałogów;

– podatność na schorzenia psychosomatyczne;

– trudności z wychodzeniem z sytuacji będących obciążeniem;

– lepsze funkcjonowanie w sytuacjach kryzysowych;

– trudności w doprowadzaniu do końca rozpoczętych działań.

Wymienione powyżej przykłady występują też u innych osób; nie tylko u ludzi z syndromem DDA. Jednak w tej konkretnej grupie można obserwować je szczególnie często.

Wskutek doświadczania życia z rodzicem uzależnionym, w psychice powstają destrukcyjne schematy. Takie doświadczenia znacznie utrudniają prawidłowy rozwój psychofizyczny dziecka. W toku dalszego życia, schematy te zaczynają się utrwalać, a w konsekwencji mają istotny wpływ na dorosłe życie (Sobolewska-Melibruda, tamże).

Schematy występujące u DDA

Rozłączenie i odrzucenie:

występuje u osób, które spodziewają się, że ich potrzeby (np.: bezpieczeństwa, akceptacji, zrozumienia) nie zostaną zaspokojone. Są one przekonane, że osoby o wyraźnej pozycji (najczęściej opiekunowie) nie są w stanie zaspokoić tych potrzeb, nie są w stanie udzielić długofalowego wsparcia i podtrzymania więzi. W dorosłym życiu tacy ludzie są nieufni, podatni na skrzywdzenie. Doświadczają nadmiernie uczucia wstydu, lęku przed porzuceniem lub odrzuceniem. Myślą o sobie w kategoriach niekochanych, bezwartościowych, niechcianych.

Skoncentrowanie na innych ludziach:

występuje u osób, które koncentrują się bardziej na zaspokajaniu potrzeb innych, by czuć się akceptowanymi i kochanymi, kosztem zaniedbywania własnych potrzeb emocjonalnych i fizycznych. Takie osoby często podporządkowują się innym i nadmiernie się poświęcają. Obawiają się odrzucenia. W sytuacji, gdy osoba o takim schemacie nie podporządkuje się potrzebom innych, doświadcza silnego poczucia winy. Opinia innych osób jest komuś takiemu potrzebna do podtrzymania poczucia własnej wartości.

Nadmierna czujność i zahamowanie:

występuje u osób, które ponad miarę kontrolują własne emocje i zachowanie. Tłumią impulsy oraz gniew. Nie pozwalają sobie na spontaniczność. W sytuacjach interpretowanych jako trudne, stosują się do sztywnych reguł i oczekiwań, które – niejako – narzuca otoczenie. Te osoby bardzo często nadmiarowo racjonalizują, deprecjonują sferę emocjonalną. Bywa, że są krytycznie nastawione do siebie i innych. Chcą być perfekcyjne w tym, co robią (Rafaeli E., Bernstein D. P., Young J., 2011).

Opisane destrukcyjne schematy mogą oczywiście wystąpić także u osób, które nie wychowywały się w rodzinach, gdzie była rozpoznana choroba alkoholowa bądź inne dysfunkcje. Istotnym zatem zdaje się prawidłowe rozpoznanie źródła tychże schematów. Może to być, np.: brak prawidłowych wzorców do identyfikacji i pełnienia ról rodzinnych, zaburzenia więzi, deprywacja potrzeb, traumatyczne doświadczenia z zakresu przemocy psychicznej, fizycznej, czy nadużyć seksualnych (Z. Sobolewska-Melibruda, 2010).

„Wychodzenie z pokoju dziecięcego”, czyli krótko o psychoterapii DDA

By „opuścić swój dziecięcy pokój” potrzeba przede wszystkim psychoterapii, która jest procesem wymagającym zaangażowania i czasu. Psychoterapeuta powinien pomóc odkryć to, co utrudnia zmianę sposobu myślenia i funkcjonowania. Przy tym, udzielić wsparcia w trudnym procesie akceptacji faktu, iż wielu potrzeb z okresu dzieciństwa nie da się już zaspokoić. Oprócz tego, należałoby przepracować destrukcyjne schematy oraz traumy, których – będąc dzieckiem – DDA doświadczyło. Celem terapii indywidualnej, w tym przypadku, jest pożegnanie się z trudną przeszłością i nabycie gotowości do otworzenia się na nowe doświadczenia.

Agata Dzieciątkowska,

Psycholog, specjalista psychoterapii uzależnień (w trakcie certyfikacji)

Bibliografia

Margasiński A. (2010), Rodzina alkoholowa z uzależnionym w leczeniu, Kraków: Impuls.

Melibruda J., Sobolewska – Melibruda Z. (2006), Integracyjna psychoterapia uzależnień, Warszawa: IPZ.

Rafaeli, E., Bernstein D.P., Young J. (2011). Psychoterapia skoncentrowana na schematach. Warszawa: Wydawnictwo Zielone Drzewo IPZ.

Sobolewska-Melibruda, Z. (2010). Integracyjna psychoterapia DDA, „Terapia uzależnienia i współuzależnienia”, 1/2010.

Sobolewska-Melibruda, Z. (2011). Psychoterapia Dorosłych Dzieci Alkoholików. Strategie, procedury i opisy przypadków pracy psychoterapeutycznej, Warszawa: Wydawnictwo Zielone Drzewo IPZ.